१५ साउन, काठमाडौं । साउन १५ नेपाली समाजमा खिर खाएर मनाइँदै छ । प्राचीनकालदेखि  नेपाल कृषिप्रधान देश भएको र बहुसंख्यक नेपाली कृषि पेसामा आश्रित भएकाले कृषकहरूले धान रोपेर काम सकेपछि खुसीयाली स्वरूप आजको दिन खिर खाने परम्परा रहँदै आएको मानिन्छ ।  

खिर दूधमा चामल हालेर तयार गरिने खाद्य परिकार साथै सात्विक आहारमध्ये एक  हो । नेपाली बृहत् शब्दकोशले ‘दूधमा पकाइएको भात, दूधमा चामल, चिनी, मसला आदि हाली पकाइएको स्वादिष्ठ खाद्य पदार्थ, पायस, तस्मै’ भनी खिरलाई परिभाषित गरेको पाइन्छ । यसको नेपाली समाजमा विशेष महत्व छ ।

हिन्दू धर्मावलम्बीहरु मध्ये धेरैले साउन शिवपुजन महिना भएकोले माछा–मासु नखाने भएकाले साउन  महिनाभरि खिर खाने गरे पनि साउन १५ लाई भने विशेष खिर खाने दिन भनेर मनाउने गरिन्छ । साउने झरी पर्नेबेलामा खिरले स्वास्थ्यलाई लाभ हुने, श्रम र मानव स्वास्थ्यलाई सन्तुलनमा राख्न खिर खाने गरिएको नेपाली बताउँछन् । 

खिर सात्विक आहारमध्येमा उत्तम मानिने भएकोले विभिन्न देवकार्य एवं पितृ कार्यमा खीर खुवाउने प्रचलन छ । वैदिक सनातन धर्मालम्बीले श्राद्धका दिन अनिवार्यरुपमा खिर बनाएर खुवाउने गर्छन् । यो परम्परा ऋषिमुनिहरुको पालादेख नै पितृकार्यमा निमन्त्रणा गरिएका ब्राह्मणलाई खीर खुवाउने गरिन्थ्यो । 

चामल, सावधाना, सेवइ, मकै, गाजरलगायतको खिर बनाउने गरिन्छ । सावधानालाई फलफूलकै वर्गमा राखिन्छ । यसैगरी साउन महिनामा हरियो मकै धेरै पाइने भएकाले मकैको खिर समेत बनाएर खाने चलन छ । खिर खाँदा देवतालाई चढाएर खानुपर्छ भन्ने धार्मिक विश्वास रही आएको छ ।