२५ साउन, काठमाडौं । प्रत्येक वर्ष श्रावण शुक्ल पञ्चमीका दिन मनाइने नागपञ्चमी पर्व परम्पराअनुसार आज नागको पूजा गरी मनाइँदै छ । प्रत्येकको घरदैलोमा नागको तस्बिर टाँसी पूजा गरेर आज नेपालीहरुले परापूर्वकालदेखि चलिआएको नागपञ्चमी पर्व मनाइएको हो । 

आजको दिन नागको पूजा गर्नाले वर्षभरि घरमा नाग, सर्प र बिच्छीलगायत जीवले दुःख नदिने, अग्नि, मेघ र चट्याङको भयबाट बच्न सकिने जनविश्वास रहेको छ ।

नागका बाह्र नाम भए पनि आठ कूलका नागको पूजा गर्ने वैदिक सनातनकालदेखिको परम्परा रहिआएको छ । अनन्त, वासुकी, पद्म, महापद्म, तक्षक, कुलीर, कर्कट र शङ्ख गरी आठ नागलाई श्रावण शुल्क पञ्चमीमा ब्राह्मण पुरोहितबाट पूजाआजा गरी घरको ढोकामाथि टाँसेर पूजा गर्ने चलन छ । अगाडि सर्प राखेर पूजा गर्न जोखिमयुक्त हुने भएकाले नाग देवताको प्रतिमा, काठ या चित्रमा पूजा गरिन्छ । 

नागको चित्रमा दूध, दही, अक्षता, फूल, दुबो राखी गाईको गोबर टाँसेर घरको ढोकामाथि अष्टनागको चित्र टाँस्ने गरिन्छ । नाग पञ्चमीको दिन घरको ढोकामा अष्टनागको चित्र टाँस्नाले उक्त घरमा चट्याङ नपर्ने, आगो र सर्पको डर समेत नहुने विश्वास छ

नेपालको सुदूर तथा मध्य पश्चिममा नाग पञ्चमीका दिन कागजमा नाग, गङ्गटो, बिच्छीजस्ता विषालु जीवका चित्र बनाएर पूजा गरी घरको दैलोमा टाँस्ने चलन छ भने बडिमालिका लगायत विभिन्न ठाउँमा छरिएर रहेका मालिका मन्दिरमा पूजा गर्न जाने श्रद्धालुले व्रत गर्ने, भूमि शयन गर्ने र ब्रह्मचार्य धारण गर्ने चलन  छ ।

वैदिक मान्यता अनुसार नागलाई सर्पको राजा मानिन्छ । नाग देवता रिसाए भने पानी नपर्ने वा धेरै पानी पर्ने र नागदेवता खुसी भए भने पहिरो नजाने, खोलालाई नागले बाँधेर राख्ने भन्ने विश्वास रहेकोले नागको पूजा गर्ने परम्परा रहँदै आएको हो । 

नागलाई विष्णु र शिवका रुपमा मान्ने प्रचलन वैदिक सनातन कालदेखि छ । भगवान् शिवले नागको माला लगाउने र भगवान् विष्णु जलमाथि शेष नागको शयनमा फणको छाता ओढी बस्ने भएकाले दुवै भगवानलाई नागका रुपमा मान्ने गरिएको हो । भगवान् विष्णुको अवतारका रुपमा जन्म लिनुभएका श्रीरामचन्द्रका भाइ लक्ष्मण र कृष्णका दाजु बलरामलाई पनि शेषनागको अवतारका रुपमा लिइन्छ । दुवैले दुर्जनको नाश गरी सज्जनको रक्षाका लागि भगवान् विष्णुको अवतारका रुपमा जन्म लिएका श्रीराम र श्रीकृष्णलाई सहयोग गर्न जन्म लिएका कथा विभिन्न पुराणमा उल्लेखित छ । 

नागको कथा
पौराणिक कथाअनुसार पिता परीक्षितको मृत्युपछि सम्राट जनमेजय हस्तिनापुरको सिंहासनमा बसेका थिए । परीक्षित पाण्डवका एक मात्र वंशज थिए । उनलाई ऋषि श्रृङ्गीले सर्पदंशका कारण मर्ने श्राप दिएका थिए । श्राप पाएपछि उनले सम्पूर्ण सर्प कुललाई पूर्ण रूपमा नष्ट गर्ने निर्णय गरे । त्यसका लागि उनले सर्प यज्ञ गरे । त्यो यज्ञले गर्दा संसारका सबै सर्प नाश हुन थाले । यज्ञ परिसरमा ऋषि अस्तिक आए । अस्तिक भगवान् शिवकी छोरी मनसाका सन्तान थिए । अस्तिक ऋषिको प्रार्थनाका कारण जनमेजयले आफ्नो पिताको मृत्युको दुःख र नागप्रति प्रतिशोधको भावनालाई त्यागेर यज्ञ रोक्छन् र बाँकीका सर्प जोगिन्छन् । 

नागपञ्चमीमा भगवान् शेषनारायणका १२ रूपको प्रशंसा र पूजा गरिन्छ । यस विशेष दिनमा, जसले सर्पहरूलाई शुद्ध हृदयले सम्मान गर्दछ, उनीहरूलाई सर्पको डरले कहिले सताउँदैन ।  

नागपञ्चमीको अवसरमा  नेपाल र भारतको विभिन्न नाग देवताको मन्दिरमा नाग पञ्चमी मेला लाग्छ । आजको दिन नागदह, नागस्थानमा पूजा गर्ने चलनअनुसार काठमाडौं भक्तपुरको नागदहमा पनि श्रद्धालुहरुको भीड छ ।