मैले पहिलो दिन कपुरी क लेखेँ । त्यस दिन बेलुका सुत्न अबेर भयो । माताजी र काकीआमाले धन्दा सकुन्जेल म क लेख्न खोजिरहेँ । हजुरबा र पिताजी दाम्ला बाट्तै सिकाइरहे । त्यस दिन बल्ल बल्ल क लेख्न जानेँ । त्यो जनेर आफै दङ्ग परेँ । अलि अबेला बल्ल सुत्न गएँ । आमैले खुसी हुँदै डोर्याएर मतानतिर लगिन् । मतानको अगेना छेउको माथ्लो भुइँ ओछ्यानमा सुताइन् । एक छिन जिउ तातिएपछि पिताजीलाई बोलाइन् । पिताजीले बोकेर लगे । आफ्ना खाटका भित्तापटि सुताए । उनले भने ः हाम्रो बच्चु क लेख्ने भयो । म क लेख्न जानेकामा मख्ख परेँ , र निधाएँ । भोलिपल्ट ख लेख्न त्यतिकै गाह्रो भयो । बेलुका अबेरसम्म म ख नै लेख्न खोजिरहेँ । त्यहाँदेखि मेरो दैनिकी विथोलियो । मलाई जसले देख्यो उसले ‘पढ्’ भन्न थाले । कान्छाबुबाले भेट्यो पढ् । काकीआमाले भेट्यो पढ् । बडीआमाले भेट्यो पढ् । हजुरबा भन्ने पढ् । पिताजी भन्ने पढ् । माताजी भन्ने पढ् । साँल्दिदी भन्ने पढ् । कान्छीदिदी भन्ने पढ् । हुँदा हुँदा बहिनीसँग खेल्न जाऊँ भन्यो ऊ पनि ‘पढ्’ पो भन्न थाली । मलाई ‘पढ’् नभन्ने कोही भएन । बोल्न जाने समुद्रे भैँसीले पनि पढ् भन्थ्यो होला । काले कुकुरले पनि पढ् भन्थ्यो होला । माले गोरुले पनि पढ् भन्थ्यो होला ? म निराश भएँ । मैले जानेका एक दुई खेल मबाट खोसिए । लाग्यो अब मेरा रमाइला दिन गए । म पढाइको अफ्ठ्यारो संसारमा पुगेँ । अँध्यारो सुरुङतिर पसेँ । मलाई पढाउने कुरा मेरो भावनासँग मिल्दो थिएन । बाले दाम्लो बाट्ता बाट्तैको बट्नौटो टाउकामा बजार्न सक्थे । काकाबाले कनसिरी तानिदिन सक्थे । पिताजीले औँलाले लेखाइदिँदा दिँदै औँलो घुलौटामा दुख्ने गरी घोटिदिन सक्थे । म पढ्ने नाउँमा पढ्दै थिइनँ । भोग्न यातना भोग्दै थिएँ । दुःख भोग्दै थिएँ । समस्यामा पर्दै थिएँ । त्यो यातना मेरा लागि मात्र थियो । त्यसको उजुरबाजुर कतै लाग्दैन थियो । तल्लाघर माथ्ला घर खेल्न गयो । लिन कोही न कोही पुगिहाल्थे । काका बा लौरो लिएरै पुग्ने । बहिनीहरुसँग खेल्न खोज्यो । पढाइको कुरा चलिहाल्ने । दिउँसो बासँग बस्तु हेर्न जाँदा पनि पाटी बोकेरै जानुपर्ने । पाटी ढुङ्गामा राखेर खेले पनि हुन्थ्यो तर पाटी र खरी बोकेकै हुनु पर्ने । बाहरु आफ्ना पढाइका कथा सुनाउँथे । पढेन भने कुटी कुटी पढाउनुपर्छ भन्थे । आफूलाई पढ्न सिकाउने गुरुका कथा सुनाउँथे । टुप्पी बाँधेर पढ्नुपर्छ । घुँडा धसेर पढ्नुपर्छ । यस्तै के के के के भन्थे । ती सबै कुरा मेरालागि खतरा थिए । डरलाग्दा थिए । यातनाका विषय थिए । मेरो मन पढ्ने कुराले आतङ्कित थियो । आजित थियो । बिच बिचमा भागेर खेल्न चाहन्थ्यो । छिमेकका साथीसँगीसँग रमाउन चाहन्थ्यो । आमाका पछिपछि घाँसमा वा मेलातिर लाग्न चाहन्थ्यो । तर पढ्नुपर्ने थियो । बाहरु मेरो स्वतन्त्रता खोस्नका लागि तैनाथ थिए । उनीहरुसँग मेरो मनोविज्ञानको म पनि थिएन । मात्र पढ् पढ् पढ् थियो । लाठी, गाली, यातना थियो । कान र कन्सिरीको कुरा थियो । टुप्पी बाँध र घुँडा धसको कुरा थियो । बाहरु चाहन्थे ः हाम्रो नाति एकाएक पढिहालोस् । हाम्रो छोरो पढ्न जान्ने भइहालोस् । उनीहरुले जाने जति घरमै सिकोस् । पहिलो किताब पानी पारोस् । सिलोक पनि गाओस् । छिटोभन्दा छिटो सिकोस् । पढेर फाँडिहालोस् । कपुरी क मोटो ख भन्दै गाँठोपारी ज्ञा सम्म राम्रो नजान्दै अ आ सिकाए । मैले पढेको अ आपछाडि अनार अ, आमा आ थिएनन् । इनार इ पनि थिएन । सोझै अ आ इ ई थिए । बरु ऋ ऋृ थिए । यता मोटो ख, गाइगोडे ग, घर जस्तो घ, मासगेडी ङ लेख्नु थियो । उता पाटी मस्याएर अ आ लेखियो । मेरा लागि नयाँ नयाँ कुरा, नयाँ नयाँ काम थपिए । क ख जानिनसकी अ आले पेल्न थाले । हजुरबा, पिताजी काकाबा सबै पढाउने । उनीहरु पालो गरी गरी पढाउन थाले । एक दुई श्लोक पनि पढाए । उठेर मुख धोएर हात हेर्दै पढ्नु भनेर सिकाए । घोकाए ः कराग्रे बसते लक्ष्मी, करमध्ये सरस्वती, करमुलो तु गोविन्दं, प्रभाते कर दर्शनम् । अरु श्लोक पनि सिकाए । मैले पनि हजुरबा र पिताजीले जस्तै गाएर पढेँ । ती श्लोक पढेँ के भन्नू, अक्षर नचिनी घोकेँ । यस्ता श्लोक आमैलाई पनि आउँथ्यो । हजुरआमालाई पनि आउँथ्यो । हजुरआमा भन्थिन् मैले मेरा बाले विद्यार्थीलाई पढाउँदा सुनेर जानेकी । आमै भन्थिन् मेरो भाइले पढ्दा सुनेर जानेकी । हजुरआमा र आमैलाई सिलोकको अर्थ आउँदैन थियो । बा र पिताजीलाई अर्थ पनि आउँथ्यो । गाएर भन्न भने सबैलाई आउँथ्यो । म के भन्दै हिँडिराछु मलाई थाहा थिएन । एक दिन पिताजीले अर्थ लगाए ः कराग्रे बसते अक्ष्मी = मेरा हातका अगाडि लक्ष्मी बस्छिन् करमध्ये सरस्वती = मेरा हातका बिचमा सरस्वती बस्छिन् करमूले तु गोविन्दं = मेरा हातका बिचमा गोविन्द वा भगवान् बस्छन् प्रभाते कर दर्शनं = म बिहानै लक्ष्मी, सरस्वती र भगवान बस्ने यस्तो हात हेर्छु मलाई लक्ष्मी र सरस्वतीका कथा सुनाइएका थिए । सरस्वती, लक्ष्मी, गोविन्द कोही विशेष थिए । ती भगवान थिए । भगवान भन्दा कुनै विशेष मान्छे जस्ता थिए । म पनि घोकाएका श्लोक आउँदो पार्न थालेँ । सुनेका कुरा आउँदो पारेर हिँड्न थालेँ । वरपर जाँदा भन्न थालेँ । आमालाई र बहिनीलाई सुनाउन थालेँ । मेलामा आउने मान्छेलाई पनि सुनाउन थालेँ । खोले पकाउने अगेनाका छेउमा छरिएका खरानीमा क ख लेख्न थालेँ । आँगनमा खरीले ठुला ठुला क ख लेखिदिएँ । ती देखेर खुसी होलान् भनेको, बाले खरी खिएर सकिन्छ भनेर झन्डै पिटेका । खोले पकाउने भाँडो बाहिरपटि कालो थियो । त्यसमा पनि खरीले क ख लेखेँ । त्यसमा लेखेको क ख भोलिपल्ट खोले पकाउँदा मेटियो । ढिकीमा खरीले लेखेको अ पछिसम्म थियो । मलाई त्यस बेला जानेको कुरा जहाँ पायो त्यहाँ लेख्न मन लाग्थ्यो । भात खाने थालमा औँलो घुमाएर क बनाउँथेँ । आमै गाली गर्थिन्, त्यसो नगर् विद्या खाइन्छ । अँगार टिपेर छेउमा लेखिदिन्थेँ । आमै गाली गर्थिन्, रिन लाग्छ ।