भीम लामा । स्वतन्त्र समय र अर्थ कसैको हस्तक्षेप वा अधिनमा नरही स्वतन्त्र रुपमा काम गर्ने शक्ति र अधिकार हो । यहि आधारमा प्रेस स्वतन्त्रता भनेको कुनै अवरोध विना आमसञ्चार माध्यममा पत्रकारले स्तन्त्रता रुपले काम गर्न सक्ने वातावरणलाई प्रेस स्वतन्त्रता भन्न सकिन्छ । प्रेस स्वतन्त्रता राज्य सर्वज्ञानिक आधिकारीको हस्तक्षेप विना छाप्न र प्रकाशन गर्न पाउने अधिकार नै प्रेस स्वतन्त्रता हो । आम सञ्चार जसले सम्पूर्ण जनसामुदायलाई सूचनाको हक प्रदान गर्दछ । अधिकार र काम कर्तव्यको नीति सिकाउछ, समाज र राष्ट्रकै विकास परिवर्तनमा सहयोग पु¥याउदछ । जसले मानव अधिकारको कुरालाई उठाइ त्यसको उत्थानको कार्यमा समेत संलग्न रहेको हुन्छ । आम सञ्चार तथा पत्रकारिता सूचना सम्प्रेसन गर्ने माध्यम भएकोले राष्ट्रकै चौथौँ अंगको रुपमा स्थापित कुरालाई वर्तमान समयमा मर्नु न वाँच्नको अवस्थमा पु¥याइरहेको छ । पछिल्लो समयमा प्रेस स्वतन्त्रताको नाममा कालो कर्तुत गर्दै प्रेस जगतकै धज्जी उठाउँदै हिड्नेहरुको जामत पनि मौलाईरहेका छन् । जबसम्म लोकतन्त्रको आधार प्रेस स्वतन्त्रको अधिकार खोज्नेहरु इमान्दार बन्न सक्दैन तबसम्म सञ्चार क्षेत्रमा परिवर्तन आउन कठिनाई हुन्छ । आफ्नो कर्तव्य र इमान्दारितालाई बिर्सिनेहरुले गर्दा प्रेस जगतमा धुमिल आएको छ । समाचारजन्य वस्तुलाई कपोकल्पित तुल्याई समाचारकै मर्मलाई कुरुप पार्दै जनतालाई भ्रम छर्ने प्रवृत्तिको अन्त्यका लाई प्रेस स्वतन्त्रको पक्षाधार लाग्न जरुरी छ । सञ्चारगृह तथा सञ्चारकर्मीलाई समाजका हरेक नागरिकले पूर्वग्राही रहित सहि सूचना दिई सूचना संकलन तथा सम्प्रेसनमा सहयोगी भूमिका निभाउन आवश्यक छ । नागरिक र सरकारवीच समन्वयात्मक भूमिका निभाई सञ्चारगृह र सञ्चारकर्मीले चुनौती र संकटवीच समाधानका उपाय खोज्ने कार्य गरिरहेका हुन्छन् । हरेक सञ्चारकर्मीले आफ्नो पेसालाई मर्यादित बनाई स्वच्छ र पवित्र कर्म थलोको रुपमा लिदाँ सञ्चार जगतमा परिवर्तन र सबैको विश्वासनीयता बढ्दै जानेछ । सञ्चारकर्मीले अहिले विश्वभर फैलिएको (कोभिड–१९) कोरोना भाइरसको त्रासमा रहेको नेपाली समाजलाई सहि सूचना तथा जानकारी प्रदान गर्दै आईरहेका छन् । सूचनासंगै खबरदारीका आवाजलाई बुलन्द पार्दै समृद्ध राष्ट्र निर्माणमा योगदान प्रदान गरिरहेका छन् । कतिपय नीजि क्षेत्रबाट सञ्चालित सञ्चारगृहहरु (छापा माध्यम), रेडियो, एफ्.एम् लगायत अनलाईन मिडिया हाउसहरु व्यवसायिक विज्ञापनको भरमा रहेको हुन्छ । महामारीको रुपमा फैलिएको कोरोना भाइरसका कारण नेपाल लकडाउन हुँदा त्यसको प्रत्यक्ष प्रभाव मिडिया हाउसलाई परेको छ । मिडिया हाउसलाई पनि मूल्यांकन गरी उचित व्यवस्थापनको लागि राज्य लाग्नुपर्दछ । जसले हजारौ सञ्चारकर्मीको रोजगारीमा समस्या आउने स्थिति आईसकेको अवस्थामा राज्यको तर्फबाट सञ्चारगृह तथा सञ्चारकर्मीका लागि गम्भीर भएर सोच्नुपर्ने अवस्था आएको छ । समय समयमा सञ्चार क्षेत्रलाई हस्ताक्षेप गरिने कार्य पनि भईरहेको छ । सूचना संकलनमा गएका सञ्चारकर्मीलाई नै दूरव्यवहार गरेको थुप्रै घटनाहरु आउन भईरहेको छ । पछिल्लो समयमा संघीय संरचनाको मर्मअनुरुप स्थानीय तहका सरकार र तीनीहरुले गर्ने गतिविधिमा प्रार्यप्त सूचना सार्वजानिक नगरेको अवस्थामा सञ्चारकर्मीहरुले आवश्यक सूचना माग्दा समेत दूव्र्यहार र अपमान खेप्नु परेको छ । यस्तो परिस्थितिमा पनि आफ्नो ईमन्दारितालाई आत्मासाथ गर्दै सञ्चार क्षेत्रमा कलम चलाएका सञ्चारकर्मीको मर्मलाई बुझ्ने प्रयास सम्बन्धि निकायले गर्न सकिरहेको छ । नेपालमा रहेका सबै वर्ग र प्रकारका प्रेस मिडियाहरु त्रसित बन्दै गएको छ । यसले त मानव अधिकार र स्वतन्त्रतालाई गुमाएको अनुभूति प्राप्त गर्दछ । नेपालमा विभिन्न कालखण्डमा प्रेसलाई बचाई राख्न विभिन्न नीती नियम बनाइयो वस्तावमा त्यो नीति लागु हुन सकेन । मूलुकमा जस्तो सुकै संकट र परिस्थितिमा विचल्लित नभई आफ्नो कर्ममा दिनरात खटिरहने सञ्चारकर्मी र खटाईरहने सञ्चारगृहलाई राज्यले उचित राहत व्यवस्था हुने गरी मूल्यांकन गर्न आवश्यक छ ।  लोकतन्त्रलाई गतिशील र जीवनता बनाउन पनि प्रेस स्वतन्त्रताको आवश्यक हुन्छ । जहाँँ लोकतन्त्र हुन्छ त्यहाँ अभिव्यक्ति हुने गर्दछ । प्रेस स्वतन्त्रताविना खुल्ला समाजको गर्न सक्दैन । प्रेस स्वतन्त्रता नै अन्य सबै स्वतन्त्रताको मुट्टु हो । प्रेस स्वतन्त्र समाज निर्माण गर्ने आधारशिला खम्बा भएकोले सबैले प्रेस स्वतन्त्रताको सम्मान गर्नुपर्छ । राजनीतिक दल, संघसंस्था र सरकारी प्रशासनले पनि प्रेस स्वतन्त्रतालाई ध्यानमा राखि प्रेसमाथि अपराधिक क्रियाकलापमा संलाग्न ब्यक्तिहरुलाई कुनै पनि संरक्षण र छुटकारा नदिई कडा कारवाही गर्नुपर्दछ । प्रेस स्वतन्त्र भनेको व्यक्तिको अधिकार हो, जनताको अधिकार हो । यसलाई सबै पक्ष राजनीतिक दल तथा सरकारीबाट संरक्षण र सम्बद्र्धनमा लाग्न साथ दिनुपर्छ ।